Eerste indruk
Misschien heb je wel eens een sollicitatiegesprek gehad waarbij je na vijf minuten al het gevoel had dat het niets ging worden. En dat terwijl jullie het nog niet eens over je werkervaring en al je competenties gehad hadden. Blijkbaar werd aan de andere kant van de tafel op basis van andere dingen gelijk besloten dat jij niet de geschiktste kandidaat voor de beschikbare functie was. Andersom komt het overigens ook voor. Je hebt gelijk het gevoel dat het klikt en de rest van het gesprek loopt vanzelf. De eerste indruk die men van je krijgt is dus vaak bepalend voor het verloop van het gesprek.
Positief of negatief
Met die eerste indruk krijgt de ander een bepaald beeld van jou, of dat nu terecht is of niet. Dit kan positief of negatief uitpakken. Het ligt er aan wat die ander ziet en wat zijn of haar referentiekader is. Dit wordt onder andere veroorzaakt door het halo- en horn-effect. Het ene pakt positief voor jou uit, het andere negatief.
Halo-effect
Laten we maar met het positieve effect beginnen: het halo-effect. Het woord ‘halo’ is afkomstig uit het Engels en betekent heiligenkrans. Met deze term wordt het verschijnsel beschreven dat als je, bijvoorbeeld bij een sollicitatiegesprek, laat zien dat je over een bepaalde kwaliteit beschikt, de ander er van uitgaat dat je nog meer vergelijkbare positieve eigenschappen hebt. Door die ene kwaliteit die je laat zien wordt de ander als het ware verblind. Op basis van één waarneming gaat hij er vanuit dat je op nog veel meer gebieden boven gemiddeld scoort. Dit wordt ook wel een ‘positieve cognitieve bias’ genoemd.
Onderzoek
De Amerikaanse psycholoog Edward Thorndike (1874-1949) heeft het halo-effect in 1920 al beschreven. In een onderzoek had hij aan officieren in het leger gevraagd om hun soldaten te beschrijven. Daaruit bleek een grote samenhang in negatieve of juist positieve eigenschappen te bestaan. De officieren vonden hun ondergeschikten óf goed óf slecht. Ze zagen zelden personen met zowel positieve als negatieve eigenschappen.
Iemand zoekt onbewust naar bevestiging van zijn eerste indruk en ziet vervolgens wat hij wil zien. In het onderzoeksrapport van Thorndike staat beschreven hoe mensen naar aanleiding van een eerste indruk van iemands eigenschappen grote inschattingsfouten kunnen maken.
Gevolg halo-effect
Als gevolg van het halo-effect zal een recruiter of iemand anders uit de sollicitatiecommissie geneigd zijn om op grond van een eerste goede indruk je al snel geschikt te vinden voor de functie. Dat andere eigenschappen die later aan de oppervlakte komen misschien wat minder zijn, doet daar niets aan af. Het halo-effect zorgt ervoor dat die veel sneller door de vingers gezien wordt. Gebrek aan ervaring of een niet zo’n gelukkig antwoord kan dan door de ander worden vergoelijkt en beïnvloedt het eerder ontstane beeld niet.
Horn-effect
Het horn-effect is precies het tegenovergestelde van het halo-effect. Het woord ‘horn’ heeft in het Engels de betekenis van duivelshoorn. Als de eerste indruk aan de sollicitatietafel negatief is, hebben ze door het horn-effect verder ook geen hoge verwachtingen meer van je. Jouw ene negatieve eigenschap die ze ontdekt hebben, wordt als het ware gekoppeld aan andere negatieve eigenschappen die ze bij je verwachten. Het is maar de vraag of de personen in kwestie dit zelf ook zo ervaren, het is een veelal onbewust proces.
Uiterlijk
Overigens blijkt ook je uiterlijk een grote rol te spelen bij het oordeel van anderen over jou. Of de ander je uiterlijk wel of niet aantrekkelijk vindt, blijkt van grote invloed te zijn op de beoordeling van je karakter.
In 1974 is door Landy en Sigall onderzoek gedaan naar de invloed van iemands uiterlijk op hoe andere mensen hem beoordelen. In een experiment vroegen ze aan verschillende groepen mensen een cijfer te geven voor een betoog van iemand die ze niet kenden. Daarbij werd een foto van de zogenaamde schrijver van het betoog toegevoegd. De onderzoekers hadden die foto’s van te voren zelf gekwalificeerd als aantrekkelijk, gemiddeld of onaantrekkelijk. Uit het onderzoek kwam dat de aantrekkelijke mensen aanzienlijk hogere cijfers kregen toebedeeld dan de onaantrekkelijke mensen.
Wat kun je zelf doen?
Vraag is wat je met deze informatie kan. Het is voor jou te hopen dat de mensen aan de andere kant van de tafel op de hoogte zijn van het halo- en horn-effect en bereid zijn om nog wat verder te kijken en niet direct hun oordeel klaar te hebben. Zelf moet je er dus alles aan doen om een goede eerste indruk te maken. Denk niet dat je het hele gesprek de tijd hebt om de sollicitatiecommissie tot een positief besluit te laten komen. Zodra je bij het bedrijf bent aangekomen, moet je er voor zorgen dat je zo goed mogelijk overkomt.
Er verzorgd uitzien
Dat goed overkomen begint dus al met je uiterlijk. Nu hoef je ook weer niet voor je sollicitatiegesprek een plastisch chirurg te bezoeken om je uiterlijk wat bij te schaven, maar je moet er wel voor zorgen dat je er verzorgd uitziet. Hoe verzorgd, hangt van het bedrijf en de functie af. In ieder geval moet je kleding schoon en kreukvrij zijn en aangepast aan de normen van het bedrijf. Onderzoek dus van te voren wat er van je verwacht wordt.
Halo- of horn-effect?
Wees je er verder van bewust dat ook kleine dingen in je gedragingen van invloed zijn op je beoordeling. Je houding bijvoorbeeld bepaalt ook of je geïnteresseerd of onverschillig overkomt. En ook je binnenkomst, je vermogen om aan het begin van het gesprek over koetjes en kalfjes te kunnen praten en het oogcontact dat je maakt, zijn van belang voor de eerste indruk. Daarnaast moet je ook een beetje geluk hebben. De eerste vraag die gesteld wordt en jouw antwoord daarop kan bepalen of er bij jouw sollicitatiegesprek sprake is van een halo-effect of van een horn-effect.
